De dorpen in het gebied van de gemeenten Graft-De Rijp en Schermer kunnen in drie categorieën worden ingedeeld: de dorpen die ontstonden bij de eerste ontginning, nederzettingen met een agrarisch doel en de dorpen die bij de twee latere omdijkingen ontstonden en soms een andere dan een agrarische ontstaansreden hadden.

Tot de eerste categorie horen de in 950 à 1000 na Chr. ontstane dorpen: Schermer (later verdwenen door het geweld van de Schermer, waarbij de bevolking naar Schermerhorn en Grootschermer trok), Westmijzen (nu als dorp niet meer bestaand, vroeger liggend langs de oevers van de Gouw in de polder Mijzen), Oterleek en Markenbinnen. Het ontstaan van Graft moet in die categorie iets later gedateerd worden (± 1050 na Chr., waarschijnlijk in eerste instantie oostelijker gelegen). Graft werd op zijn huidige plaats gebouwd bij de bedijking van de Binnenmaden, in de laatste helft van de 13e eeuw. Toen ontstond ook het Noordeinde van Graft.

Tot de categorie 'Binnenmaden-bedijkings-dorpen' horen ook: Schermerhorn (de Horn, in ± 1300 als vissersdorp ontstaan), Grootschermer (Zuid-Schermer of het Zuideinde van Schermer, ontstaan in de laatste helft van de 13e eeuw en later toevluchtsoord voor de bewoners van Schermer, toen het daar te nat werd), De Rijp (begin 14e eeuw, ontstaan als vissers-/haven- en handelsplaats).

Bij de bedijking van de Buitenmaden ontstonden Driehuizen (in 1603 de eerste drie huizen) en West- en Oost-Graftdijk (in ± 1650), met een bevolking die in de eerste tijd leefde van visserij en veeteelt. Na de droogmaking van de Schermer ontstonden Stompetoren (eerst De Buurt geheten; in ± 1650) en in dezelfde tijd Zuidschermer. De Starnmeer werd in 1643 drooggelegd.